Juan Carlos Moreno Cabrera. Inperioaren ziztada

«Zer gutxiago, zure nazioko hizkuntza ulertzea baino?»

Madrilgo akademiatik mintzo da Juan Carlos Moreno Cabrera (Madril, 1956), zer eta espainolismo linguistikoa deitzen duen horren gehiegikeriak salatzeko. Haatik, aho bizarrik gabe dihardu, sendo, hizkuntza txikiak babestuz, eta nagusiak ziztatuz. Nafarroako hizkuntza egoeraz aritzeko etorri da Iruñera. Eta ez da kalterako: ezin hobeki islatzen da Nafarroan berak teorizatutakoa.

Ander Perez @ander_prz
2018ko maiatzaren 13a
“Euskararen ulermena derrigorrezkoa izatea da nafar euskaldunek beren hizkuntz eskubideak gauzatu ahal izateko modu bakarra”.

Zer da espainolismo linguistikoa?
Espainiera inguruko hizkuntzen gainetik dagoela dioen ideologia da. Horren arabera, espainiera da hizkuntzarik erabilgarriena, ikasteko errazena, komunikaziorako eta elkarbizitzarako egokiena. Pertsonen eta instituzioen diskurtsoetan txertatutako ideia da. Eta ideologia ikusezina da, ontzat ematen dena, ezbaian jarri gabe. Jendeak ez du antzematen, eta ideia horiek normalak direla uste du, berezkoak. Hala, espainiar hizkuntza supremazismoa zalantzan jartzen duen oro arazotzat jotzen da, distortsiotzat, elkarbizitza zapuzten duen ideia identitariotzat.

Gainerako hizkuntzak dira arazo.
Bai. Ideologia espainolistaren arabera, espainiera modu naturalean hedatzen den gasaren parekoa da. Hedapen horren ondorioz, zokoratuta geratu dira beste hainbat hizkuntza, baina ez espainieraren erruz, espainierak hedatzeko berezko joera duelako baizik, eta beste hizkuntzek murrizteko berezko joera. Erabat faltsua da hori.

Zein da ideologia honen arrazoia?
Besterik gabe, botere harremanak daude, nazio zapaltzaile eta zapalduak. Hori bai, garrantzitsuena da nazio zapaltzailea zapaltzaile dela ez igartzea, besteen begitara zapaltzaile gisara agertzen den unean hasi daitekeelako jendea zalantzan jartzen. Horregatik, egoera natural eta saihestezin gisara aurkezten da, denen onerako gertatu den egoera gisara. Menpekotasun harremanak egoera objektibo natural gisara aurkezten dira, eta horiekin lotzen da gizartearen garapena.

Nafarroa ez da salbuespen.
Nafarroan gaztelera da elkarbizitza eta komunikaziorako hizkuntza normala. Eta pentsa, gaztelera ez da Nafarroako jatorrizko hizkuntza ere, nafar-aragoiera baita Nafarroako berezko hizkuntza erromanikoa. Gaztelera gero etorri zen, eta arrazoi politiko, demografiko eta ekonomikoengatik inposatu zen. Hala ere, Nafarroaren garapena eta idiosinkrasia gaztelerak osatzen duela esaten da, eta hori zalantzan jartzeak Nafarroaren atzerapena dakar.

Nafar guztiek jakin beharko lukete euskara?
Bai, are gehiago kontuan hartuta ofizialtasuna… ofiziala al da euskara Nafarroan?

Tira, eremuaren arabera.
Egia! Hori ikaragarrizko erokeria da. Euskarak Nafarroa osoan behar du izan hizkuntza ofiziala. Bestela, ematen du hiru Nafarroa daudela. Nafarroa entitate geografiko, politiko eta historiko bakarra bada, euskarak Nafarroa osoan beharko luke hizkuntza ofiziala, eta beraz, bertako pertsona guztiek jakin beharko lukete, edo behintzat ulertu. Ulertzeak, izan ere, ez dakar inposiziorik. Euskararen ulermena derrigorrezkoa izatea da nafar euskaldunek beren hizkuntz eskubideak gauzatu ahal izateko modu bakarra, hitz egiten jarraitu ahalko luketelako, besteak ulertuko diola jakinda. Urrats garrantzitsua litzateke hori, bai Nafarroako kohesiorako, bai elkarbizitzarako, bai eta kulturarako ere. Zer gutxiago, zure nazioko hizkuntza ulertzea baino?
Argazkia: Josu Santesteban

Ingelesezko hezkuntza lerroak indartu dira azkenaldian. Zer dakar horrek?
Arazoa da, hasteko, ingelesa ez dela Nafarroako hizkuntza, ez dela inoiz izan, eta ez dela inoiz izango. Ingelesa euskara edo gaztelaniaren mailara jartzea erokeria da, eta ondorio latzak izan ditzake. Ingelesak atzerriko hizkuntzen artean du bere tokia. Euskararen pare jartzea Troiako zaldi bat jartzea da, euskara baztertzen jarraitu ahal izateko. Horrek, berriro ere, hizkuntza supremazismoa erakusten du, ingelesa ez baita ezinbesteko hizkuntza. Hizkuntza onuragarri eta interesgarria da, eta ongi dago ikastea, baina ez da ezinbestekoa. Bada beste arazo bat: ingelesak ateak ireki ditzake ongi hitz eginez gero; baina ateak ixten ditu gaizki hitz egiten bada. Eta, hara, ingelesa ikasten duen jendearen %80ak gaizki hitz egiten du.

Etorkizuna ziurtatua al du euskarak?
Ez, bultzatzeari uzten bazaio. Nagusitasun politiko, ekonomiko eta ideologiko mugagabea duen hizkuntza menderatzaile batekin bizi den hizkuntza bat beti dago arriskuan. Horregatik, ezin da arreta galdu, Irlandan gertatu dena gertatzen delako bestela: irlandar gaelikoa oso hizkuntza boteretsu baten alboan bizi da, eta desagertzeko arriskuan dago, derrigorrezkoa izan eta eskoletan erakutsi arren. Beraz, inbertitzen eta hizkuntza bultzatzen jarraitu behar da.

Hizkuntza nagusia beti egongo da hor, baita balizko independentzia kasu batean ere.
Bai. Armeniak, adibidez, SESBetik atera eta independentzia lortu zuen, eta armeniera da hizkuntza ofizial bakarra. Liburuen %70, ordea, errusieraz dago. Zergatik? 200 milioi hiztun dituen estatua duelako alboan. Horregatik, Harry
Potter-en azken liburua errusierara itzulita dago, baina ez armenierara. Eta umeak errusieraz irakurri behar izaten du.

Estatuak, beraz, ez du hizkuntzaren biziraupena bermatzen?
Ez. Hiztunek erabiltzen duten neurrian biziraungo du euskarak, baina erakundeen babesa beharko da horretarako.