KRITIKA. Literatura

Kontakizun historikoak

'GIZADIAREN OREN GORENAK'
Nagore Fernandez
2024ko urtarrilaren 28a
Idazlea: Stefan Zweig. Itzultzailea: Edorta Matauko. Argitaletxea: Katakrak.

Jorge Luis Borgesek adierazi zuenez, historia fikzioaren formetako bat omen da, guztietarik beste bat gehiago. Eta esango nuke Stefan Zweigek hori berori erakusten duela Katakrak etxeak argitaratu eta Edorta Mataukok euskaratu duen Gizadiaren oren gorenak saiakera-lanean. Bertan, gizakion Historiako hamalau une garrantzitsu eta transzendental kontatzen dira, inoiz lehenago kontatu ez dizkiguten moldez eta zehaztasunez. K.a. 44an abiatzen da saioa, Zizeronen erailketarekin, eta 1919an bukatzen, Lehen Mundu Gerrako txikizioari amaiera eman (omen) zion itunaren negoziazioekin, eta Woodrow Wilsonen bakerako ametsaren porrotarekin. Bidean, Ozeano Barearen espedizioaren odisea, bai eta Aro Garaikidea markatu zuten izen garrantzitsuak (Napoleon Bonaparte) eta ez horren ezagunak ere (Grouchy) ezagutuko ditugu. Hamalau gertaera, hamalau une aldaezin eta goren; nondik begiratzen zaion, idazleak protagonista historikoon gertaerak epikaz hasten dituen arren, guztiak ere porrotean eta tragedian bukatzen baititu. Ematen du horrek zer pentsatua gizakiaren joeraz eta gaur egungo amaierarik gabeko gerrez.

Horiek kontatzeko Stefan Zweigek aukeratu dituen estetika eta ikuspegi mikroskopikoa dira gailenduko nituzkeen alderdiak: batetik, ikuspegi mikroskopikoa, idazleak Historia bezala kontatu eta transmititu dizkiguten une erabakigarri horietan begia jarri, euretan baitaratu, eta detailez eta xehetasunez hornitzeko eta kontatzeko gaitasuna erakutsi duelako. Mikroskopioak legez, idazlearen kontakizunek iraganeko geltoki horietan pausatu eta zoom egiteko aukera eskaintzen digute, gertaera nagusiaren ingurumarietan jazotakoak ezagutzeko parada. Arrakala bat xehetasunean eta detailean. Bestetik, errealitatea fikzioaren tenoretik eta moldetik kontatzeko egileak duen abilezia ere nabarmentzekoa da. Historiari, hots, modu objektiboan (erakutsi digutena objektiboa dela onartzen baldin badugu, noski) kontatutakoei izaera literarioa edo estetikoa ere erants dakiekeela erakusten digu Zweigek, nahiz eta Historia kontatzen ari, fikzioak, eta batik bat, narratibak bere-bereak dituen estrategiak baitarabiltza.

Besterik da idazleak nor fokalizatzen duen, eta noren diskurtsoa eta perspektiba goratzen dituen. Obraren jatorrizko bertsioa 1927an argitaratu zen, artean gaur egun bogan dauden ildo teorikoak gizartean pausatu gabe zeudela. Hainbatek esango didate gaur egungo diskurtsotik epaitzea tranpa egitea dela, ezin baita XX. mendeko testu bat, ideologikoki behintzat, XXI. mendeko ulerkeraz modu berean irakurri. Baina saihetsezina zait: irakurleak ikuspegi eurozentrista batekin egingo du topo, zeinak gizon (eta ez emakume) zuri eta, batik bat, burgesak ekarriko dituen lehen lerrora. Edozelan ere, gauza batek ez du zertan kontrakoa adierazi: Stefan Zweigen narratibazko lanak gehiago gozatu ditudan arren, idazlearen beste soslai bat eskaintzen digu obrak, zeinak gizakion grands récits horiez zer pentsatua ematen duen. Jatorriz alemanez idatzitako testua euskaraz irakurtzeko plazer duenak horra hor Mataukoren itzulpen exijente baina duina.