Silvia Federici. Pentsalari feminista eta idazlea

«Gorputza ez da irla bat bezalakoa; zelai zabal bat da»

Silvia Federicik 'Larruazalaren periferiaz haraindi' liburua aurkeztu du asteon Iruñean. Urteen joanak ez dio lausotu begirada kritikoa; are gutxiago sistema kapitalista irauli nahia. Kezkaz mintzo da, baina ausart. «Gero eta feministago».
JAGOBA MANTEROLA / FOKU
2022ko urriak 30 - Iruñea

«Bizitza osoa emanen nuke hemen. Edo beste bizitza bat behar nuke liburu artean egoteko, edo beste asko!». Euskal Herrian izan da berriz ere Silvia Federici pentsalari eta idazlea (Parma, Italia, 1942). Katakrakek gonbidatuta etorri da Iruñera, Larruazalaren periferiaz haraindi aurkezteko. Gorputza da gaia: haurdunaldi subrogatuak, amatasuna, prostituzioa, lana, teknologiak... Iaz argitaratu zuten lana, baina Federicik ikusi gabea zuen orain arte. Hala, liluraz irakurri ditu Amaia Astobiza Uriartek euskarara ekarritako hitzak, eta orri-pasaka aritu da, deus ez ulertu arren. Antzeko atseginez begiratzen die bere ideiei buruz galdezka hurbiltzen zaizkionei, begietara beti. Grinaz Katakrakeko liburuei. Eta orduan bota du bizitza gehiago izateko ametsari buruzkoa.

Iraganeko lezioei buruz berriz hausnartu izanaren emaitza da liburua. Zergatik izan duzu ideia horietara itzultzeko premia?

Gorputzaren teoriari buruz berriz hausnartzera bultzatu ninduen arrazoietako bat izan zen biziki desiratzen nuela politika horien mugetako batzuez gogoeta egitea. Adibidez, gehiago hausnartu behar nuen abortu eskubidearen aldeko borrokari buruz. Tematu egiten naiz gai batzuekin.

Zergatik?

Adibidez, abortatzeko eskubidea erdiesteko borroka ezinbestekoa izan zen, eta da, baina oraindik ere ez du bat egin beste aldarrikapen beharrezko batekin. 1960ko eta 1970eko hamarkadetan ez zen aintzat hartu abortatzeko aukera izatea bezain inportantea dela amei baldintza material egokiak ematea haurrak izateko, hori egin bitartean bizitza guztiz sakrifikatu gabe. Haurdun egoteko, erditzeko eta haurrak hezteko. Halakorik bermatu ezean, amatasunak zuzenean dakar beldurra eta pobretzea.

Trabak bi aldeetan daude, beraz, ama izateko, eta ez izateko?

Bai. Esaterako, AEBetan, emakume beltz askori ukatu zaizkie amatasunari loturiko eskubideak. Esklabotzan, adibidez, asko izan ziren ama bortxaz. Beste asko antzutu egiten zituzten. Hori ez da hain aspaldi gertatu: ez da urte asko egin behar atzera. Problema oso aktualak dira, eta errepikatu egiten dira, askotariko formetan. Pentsa nola ukatu zaigun abortatzeko eskubidea.

Amatasunari loturiko gai bat pil-pilean da azken urteotan: amatasun subrogatua. Zorrotz mintzo zara hari buruz.

Ez dut ulertzen nolatan dauden hainbeste emakume amatasun subrogatua onartzen dutenak. Haur merkatu bat da. Guztiz kondenatzen dut bide hori, biziki. Hori bai, ez ditut kondenatzen haurdunaldi subrogatuak dituzten emakumeak, horietako asko andre pobretuak baitira, eta, akaso, hori dute salbazio bidea, diru pixka bat lortzeko modua. Hori aintzat hartuta ere, ordea, haur merkatu bat da, izugarrikeria bat; ez dut hitz hoberik aurkitzen.

Haren alde direnek altruismoa erabili ohi dute argudio gisan. Zer iritzi duzu?

Hala diote, bai. Batzuetan, esaten zaigu amatasun subrogatua dohain bat dela, emakume batek egiten duen eta oinarrian maitasuna baizik ez duen dohain bat. Hori gezurra da: ez da dohain bat, ordaindu egiten baita. Truke komertziala da, merkatu batean egiten dena.

Larruazalaren periferiaz haraindi liburuan, inoiz ez bezala mintzo zara gorputzaz. Zergatik?

1990eko hamarkadaz geroztik, gorputzaren gaineko diskurtsoa nabarmen hedatu da. Gorputza osasunaren sinonimo bezala ulertuta, itxura bat azaltzeko modura ikusita, gorputza geure burua zukutzeko bide gisan ulertuta. Masa kulturan, gorputza da protagonista gaur egun.

Txarrerako?

Bueno, arreta handiagoa ematen diogu, baina soilik kontu batzuei dagokienez. Industria handi bat dago hari eskainia: depilatzeko kremak, gorputzean zernahi aldaketa egiteko kirurgia plastikoa... Gorputzak zentraltasuna hartu du hainbat pertsonarentzat. Nik ez dut hori kritikatu nahi, baina gogorarazi nahi nieke, aldaketa soziala erdietsi nahi duen ikuspuntutik begiratuta, ezin garela ahaztu bizi baldintza materialak aldatu beharraz. Gorputza aldatuta, gure bizitza aldatu nahi izaten dugu, baina bizi baldintza materialak aldatzea da kontua.

Beraz, gorputzari begiratzeak eragotzi egiten digu besteari erreparatzea? Besteei begiratzea ere bai?

Kontua da arriskua dagoela pentsatzeko gorputza gauza indibiduala dela, norberarena, muga argikoa; horrek kezkatu egiten nau. Interpretazio horri loturik, jende askok ez du ulertu liburuaren izenburua: Larruazalaren periferiaz haraindi. Sarri galdetu didate zer esan nahi duen.

Eta zer erantzuten diezu zuk?

Izenburuak esan nahi du gorputza ezin dugula kontzeptualizatu irla bat balitz bezala. Ez da irla bat, azalak hartzen duena, azala mugatzat daukana; ez, gorputza zelai zabal bat da. Nik nahiago dut horrela ulertu, inguruko gorputzek eta inguruko guztiak baldintzatua den zelai baten gisan.

Azkenaldian, hainbatek ezbaian jarri dute feminismoan emakume kategoria erabili behar ote den. Kasu batzuetan, binarismotik ihes egin nahia dago horren atzean. Zer hitz komeni da erabiltzea, zure ustez?

Kontzeptu orokor guztiek dituzte mugak. Horregatik da hain inportantea horiei testuingurua ematea. Hala egin behar da emakume kategoriarekin, berdin egin behar da beltz kategoriarekin ere, eta, kasu honetan, biekin antzeko: borroka testuinguru batean kokatu behar dira, subjektu politiko bezala. Inportantea iruditzen zait, ez baikara ari zentzu biologikoaz.

Zer ondorio dakar horrela interpretatzeak?

Emakume asko daude nire ahizpak ez direnak, eta zeinekin ez naizen identifikatzen. Hillary Clintoni feminista deitu diote zenbaitetan, eta hori ez da nire kidea. Borroken historiaz ari bagara, eta historia kapitalistaz, argi izan behar dugu emakume hitzak barnean hartzen duela esplotazio forma bat, oro har emakume izatearen sinonimo dela ordaindu gabeko lana, eta erreprodukzioa. Horregatik, nire ustez, emakume kategoria feminismotik ateratzeak ezinbestean dakar borroka gune bat deuseztatzea. Eta, egia esan, ez nuke ikusiko hori errekuperatzeko modurik.

Liburuan diozu belaunaldi berriek gutxietsi egiten dutela 1970eko hamarkadako mugimendu feministak gorputzaren teoriari eginiko ekarpena.

Aldaketa handiak izan ziren. Garai hartan lortu zen emakumeak lan ordainduan hastea, merkatuan sartzea. Kontua da hain justu orduantxe hasi zela lana onura ekonomiko gutxiago ematen. Emakumeek, lan egin bai, baina gutxi kobratzen zuten, miseria hutsa; eskubide gutxi zituzten, eta, hortaz, ez zen erdietsi emantzipaziorik. Iruditzen zait horrek ekarri duela feminismoak orduan eginiko lorpenak gutxiestea. Sentsazio hori belaunaldi berriek dute gehiago, ez baitute ezagutu zer esan nahi izan zuen feminismoak beste garai batzuetan.

Zer neurritan kezkatzen zaitu teknologien eraginak?

Kapitalismoan, gorputzaren mekanizazio prozesua etenik gabea da. Caliban eta sorgina liburuan azaldu bezala, sistemak alderdi jakin batzuei erreparatuz neurtzen du gorputz baten balioa: arauetara egokitzeko gaitasuna, batik bat. Sistema kapitalistak gorputza hustu egiten du autonomiaz, kendu egiten dio subertsiorako gaitasuna, eta gorputzaren energia eta indar guztiak lan funtzioetara bideratzen ditu soilik. Teknologiak diziplinatzea dakarkio gorputzari.

Mekanizazio prozesua larriagoa da emakumeentzat?

Bikoitza da, eta gaur egun ere bada hori ikustea. Herrialde askotan, emakumeei ez zaie uzten bederatzi hilabetez haurdun egoten, haurdunaldia laburtu egin nahi izaten da, eta ninia zesarea bidez atera. Erditzea funtzionalagoa da horrela. Hau da, erditze prozesua bera ere guztiz mekanizatua dago. Izugarrikeria da emakumeak modu zuzenean parte ez hartzea eta medikuak izatea rol nagusia.

Sarri tematu zara emakumeei inposatzen zaizkien ordainik gabeko lanak salatzera. Askatzen ari da korapilo hori, ala mataza gero eta nahasiago dago?

1990eko hamarkadaz geroztik, munduko ekonomia berregituratu zenean, erreprodukzio lanak ere berregituratu ziren, eta, beraz, lan horiek birbanatu egin dira hein batean. Orain, emakume migranteek egiten dituzte sarri, jaioterria pobretu dietela-eta etxetik emigratu behar izan dutenek. Dena dela, kasu horiez gain ere, ilusio zentzugabe bat da pentsatzea etxetik kanpo lan ordaindu batean aritzen direnek ez dituztela etxeko lanak egiten. Estatistikek ere hala diote, argi: ordaindu gabeko etxeko lan gehienak kanpoan ere lan egiten duten andreek egiten dituzte. Goizez, gauez, igandez. Lan aste oso-oso beteak eta gogorrak dituzte.

Denboraren joanak ez du ekarri adostasunik feminismoak prostituzioaren aurrean eduki beharreko jarreran. Abolizioaren aldeko ahotsek ozen segitzen dute, baina bestelako iritziak ere badira. Nola ebatzi behar du mugimendu feministak korronteen arteko ezin ulertua?

Mugimendu feministak sexu langileen borroka babestu behar du. Oso hipokrita da esatea prostituzioa bereziki biolentoa dela, ahaztuta emakumeek beti saldu behar izan dutela beren burua, eta beti saldu dutela beren sexualitatea bera ere. Emakumeentzat, gorputza izan da, askotan, bizirauteko tresna.

Nola saldu dute, esaterako?

Askok bere burua saldu dute nahi ez zutenarekin ezkonduta, adibidez. Geureak diren gauza asko saltzen ditugu kapitalismoan bizirauteko. Eta galdera asko egin genitzake horren inguruan. Okerragoa da bagina saltzea burmuina saltzea baino? Zure lanak beste emakume batzuk zigortzea badakar, zer da okerragoa? Hau da: zergatik da sexu lana biolentoena eta umiliagarriena, eta ez da hitz egiten emakumea saltzen duten gainerako bideez?

Pentsamenduak zer toki du gaur egungo gizartean?

Pentsamendua oso inportantea da. Azken finean, horrela ulertzen dugu zergatik egiten ditugun egiten ditugunak, zer dinamikak gobernatzen duten gure bizitza. Pentsamenduak, gainera, beti izan behar du kolektiboa; beti.

Baina ohartzen gara horretaz?

Ez dakit; behintzat uste dut hala behar lukeela. Konturatu beharko genuke teoriak zer garrantzi duen. Izatez, idazteak berak ere sekulako inportantzia du, komunikazioari lotua delako guztiz, horren parte delako. Hala, besteekin harremanetan izateko modu bat ere bada. Harremanetan gaude bazkaltzean, kozinatzean... eta pentsatzean, idaztean ere bai. Idazteak irudi lezake zerbait guztiz indibiduala, baina ez da horrela.

80 urte bete dituzu aurten. Gero eta feministagoa zara? Eta gero eta marxistagoa?

Marxismoaren eta nire artean arrakalatxo gero eta gehiago ari naiz aurkitzen. Feministagoa bai, gero eta gehiago. Ez edozein feminismotan, ordea: feminismo ez-instituzionala, feminismo antikapitalista, feminismo antirrazista, feminismo antikolonialista. Horrela ez bada, ez.